روف گاردن (roof garden) یک کلمه‌ی انگلیسی است. شاید بهترین مترادف فارسی آن پشت‌بام سبز باشد. (roof) به معنی سقف و گاردن (garden) به معنی باغ است.
در قدیم خانه‌ها همه حیاط‌دار بودند. در نتیجه در یک محله تراکم ساختمان‌ها خیلی زیاد نبود و فضای زیادی به حیاط و درخت و گل و گیاه اختصاص داده شده بود. اما با افزایش ساخت‌وساز و بیشتر شدن جمعیت، حیاط‌ها کوچک‌تر شدند و سازنده‌ها از بیشتر فضا برای محیط داخلی ساختمان استفاده کردند. حیاط‌های خیلی کوچک و بالکن‌های دو متری، تمام سهم بیشتر آپارتمان‌های تهران از فضای سبز است. تنها فضای باز ساختمان که قابل کوچک‌تر شدن نیست، پشت بام است. پشت‌بام‌ها که هم متراژ ساختمان هستند، فضای بی‌استفاده به نسبت بزرگی‌اند که با کمی خلاقیت می‌توان استفاده‌های فراوانی از آنها کرد. به همین ترتیب به مرور زیباسازی این فضا مورد توجه سازندگان و طراحان قرار گرفت. در تهران چند سالی است که اجرا و ساخت روف گاردن در ساختمان‌ها مورد توجه قرار گرفته. در حال حاضر در آپارتمان‌های شمال تهران بسیاری از آپارتمان‌های نوساز به روف گاردن مجهز هستند. در این مطلب به معرفی روف گاردن، قواعد و اصول اجرا، مزایا و همچنین قوانین و مقررات شهرداری تهران در مورد آن می‌پردازیم.
تاریخچه روف گاردن
به طور دقیق نمی‌توان مشخص کرد اولین بار ایده روف گاردن در کجا استفاده شده است. شاید اولین کسی که گلدانی در پشت‌بام خانه‌اش قرار داده را بتوان مبدع این مدل دانست. در زمان‌های بسیار قدیم‌تر در ایسلند و اسکاندیناوی که آب‌وهوای سردی داشتند و همچنین با کمبود مصالح ساختمانی روبه‌رو بودند، از بام‌های سبز شیب‌دار استفاده می‌کردند. هدف آنها از این کار جلوگیری از اتلاف انرژی و به‌نوعی عایق‌بندی ساختمان بود. ساکنین بومی ایسلند و اسکاندیناوی غالبا با استفاده از ترکیبی از دو یا سه لایه کلوخ چمنی بر روی لایه‌ای از شاخه‌ها و ترکه‌های کوتاه، بام‌های سبز شیب‌دار می‌ساختند. علت شیب‌دار ساختن این پشت‌بام‌های سبز هدایت آب باران به بیرون بود.
روف گاردن‌ها یا بام‌های سبز امروزی انواع گوناگونی دارند که در ادامه این مطلب با آنها آشنا می‌شویم اما، روف گاردن‌های مدرن برای اولین بار در دهه 1960 میلادی توسط آلمان‌ها توسعه یافتند و به دنیا معرفی شدند. کشورهای اروپایی و امریکایی از نخستین مشتریان این طرح بودند و کم کم این بام‌ها در سراسر جهان مخاطبان و علاقه‌مندان خاص خود را پیدا کردند.
انواع روف گاردن چیست و چگونه می‌توان آن را اجرا کرد؟
روف گاردن‌ها یا باغ بام‌ها 3 نوع هستند که تفاوت آنها بر اساس سیستم اجراییشان است.
- سیستم گسترده (extensive)
- سیستم متمرکز (intensive)
- سیستم مدولار یا جعبه گیاه (planter box)
سیستم گسترده (extensive)
این سیستم شبیه به سقف‌های شیب‌داری است که مردمان اسکاندیناوی و ایسلند از آن استفاده می‌کردند و در بالا نیز توضیح داده شد. در این سیستم که به سیستم کم ارتفاع یا ضخامت کم هم شناخته می‌شود؛ یک لایه نازک خاک بر روی بام خانه پهن می‌شود. این لایه که نهایتا ضخامت 100 میلی‌متری دارد، تنها بستر مناسب برای رشد انواع خاصی از گیاهان است. به چنین بام‌هایی Green roof (بام سبز) می‌گویند. بام‌های سبز تنها بر روی سقف‌های شیب‌دار قابلیت اجرا دارند. بیشترین میزان شیب مجاز در این حالت 10 تا 20 درصد و در صورت استفاده از شیب‌های بیشتر نیاز به زهکشی و تدابیر خاص برای جلوگیری از فرسایش خاک داریم. در حال حاضر در شهر تهران این بام‌ها مورد استقبال قرار نگرفته اند و شاید بیشتر مناسب آب‌وهوای سرد و مرطوب باشند. اگر در حال گشتن میان آگهی‌های خرید آپارتمان در تهران باشید، احتمالا هیچگاه چنین بام‌های سبزی را پیدا نکنید.
سیستم متمرکز (intensive)
آن‌چه که در بیشتر تصاویر موجود در اینترنت از یک روف گاردن انتظار داریم در حقیقت مدل سیستم متمرکز یا مقطع عمیق است. در این سیستم که به باغ بام هم معروف است، شما با درختکاری و آب‌نما و فضایی شبیه به یک پارک روبه‌رو هستید. درختکاری و ساخت فضاهای سنگین بر روی بام نیاز به زیرسازی‌های مخصوصی بر بام ساختمان دارد که بسیار هم پرهزینه هستند. در حال حاضر در برج‌ها و آپارتمان‌های بسیار محدودی در شمال تهران می‌توان این مدل روف گاردن را پیدا کرد اما هما‌ن‌طور که گفتیم اجرای آن بسیار پرهزینه و پرزحمت است.
سیستم مدولار یا جعبه گیاه (planter box)
متداول‌ترین، ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین روش اجرای روف گاردن بر پشت‌بام ساختمان‌ها همین سیستم مدولار یا جعبه گیاه است. در این سیستم شما نیاز به زهکشی‌های مخصوص و سازه‌های خاص برای کاشت و پروش گیاه بر روی بام ساختمان ندارید. بلکه در روش مدولار، گیاهان و درختچهها درون جعبه‌های کوچک و بزرگ قرار می‌گیرند و جعبه‌ها را با هر آرایشی که بخواهید می‌توانید بر روی بام قرار دهید. سایر اقدامات نیز تزئیناتی هستند که شما با توجه به فضا و بودجه اجرا می‌کنید مانند، ساخت آلاچیق، نیمکت، کفپوش‌های مخصوص برای کف بام، چراغ و لامپ‌های تزئینی و ...
در حال حاضر آن‌چه که تحت عنوان روف گاردن در آپارتمان‌های تهران بیشتر دیده می‌شود، همین سیستم مدولار است. بسیاری از آپارتمان‌های گران قیمت تهران از این روف گاردن‌ها برای تزئین بام‌های خود و همچنین ایجاد امکانات رفاهی برای همسایگان استفاده کرده‌اند.
روف گاردن یا بام سبز چه فوایدی دارد؟
معماری سبز و پایدار یکی از اصولی است که در شهرسازی مدرن تلاش می‌شود از آن استفاده شود. در معماری سبز هدف اصلی جلوگیری از هدر رفتن انرژِی است. بیشترین اتلاف انرژِی در ساختمان از کف، سقف و دیوارهاست. ایجاد روف گاردن بر بام ساختمان‌ها نقش موثری در جلوگیری از هدر رفت انرژی از سقف دارد. علاوه‌براین، روف گاردن‌ها تبدیل فضای بی استفاده به فضای سبز هستند که هم در زیبایی منظره شهر نقش مهمی دارند و هم به سلامت روانی افراد جامعه مخصوصا شهرنشینان کمک می‌کنند.
از طرفی دیگر، با افزایش ساخت‌وساز زیستگاه مناسب بسیاری از حیوانات به خطر افتاده؛ روف گاردن‌ها می‌توانند این فضا را جبران کنند. تعدیل درجه حرارت و همچنین هوای پاک از دیگر اثرات مثبتی است که به دنبال همه‌گیر شدن ساخت و اجرای روف گاردن شاهد آن خواهیم بود.
قوانین و مقررات شهرداری تهران درباره روف گاردن (بام سبز)
متاسفانه در حال حاضر بیشتر افراد به روف گاردن به چشم یک امکان لوکس در آپارتمان نگاه می‌کنند و از این رو تمایل به اجرای آن در بسیاری از سازنده‌ها در مناطق مرکزی و یا جنوبی شهر بسیار پایین است. خوشبختانه شهرداری تهران در راستای حمایت از ساخت و اجرای روف گاردن، تمهیداتی اندیشیده که در ادامه به صورت موردی به آنها خواهیم پرداخت. این موارد تشویقی عمدتا در زمینه تراکم ساختمان و موارد مالیاتی هستند.
طبق قوانین شهرداری، هنگام ساخت یک آپارتمان ناظر فضای سبز از طرف شهرداری با بررسی زمین تعیین می‌کند که حداقل فضای سبز لازم‌الاجرا در این ساختمان چه‌قدر است. علاوه‌براین فضا،
در صورت اجرای هر متر مربع فضای سبز گسترده، 1 متر مربع به تراکم مجاز با اخذ عوارض قانونی افزوده شود.
در صورت اجرای هر متر مربع فضای سبز نیمه فشرده، 2 متر مربع به تراکم مجاز با اخذ عوارض قانونی افزوده شود.
در صورت اجرای هر متر مربع فضای سبز فشرده، 3 متر مربع به تراکم مجاز با اخذ عوارض قانونی افزوده شود.
همچنین، جهت تشویق و افزایش انگیزه ساخت بام سبز، متقاضی می‌تواند نسبت به کسر فضای باز ساختمانی، به ازای هر واحد حداکثر پنج متر، به شرط اجرای سه برابر فضای سبز در بام با مشخصات اجرایی مورد تایید شهرداری اقدام نماید.
